خط و کاربرد آن در طراحی و هنرهای تجسمی

---

در مقاله قبلی اشکال هندسی در گرافیک را مورد بررسی قرار دادیم و در این مقاله به مهمترین عنصر بصری ، یعنی خط خواهیم پرداخت .پس با رسپیناتک همراه باشید :

مهمترین عنصر بصری در طراحی تجسمی خط است وقتی تعدادی نقطه آنقدر به هم نزدیک باشند که نتوان آن را تشخیص داد حس جهت و راستا پدید می آید. و رشته نقاط تبدیل به عنصر بصری دیگری می شود به نام خط . خط را به صورت نقطه در حال حرکت و سیر حرکت نقطه نیز می توان تعریف کرد.

خطوط در زندگی روزمره و در طبیعت،حضور چشمگیری دارد. در این زمینه می توان مثال های متفاوتی ذکر کرد. نقوش خطی روی لباس ها، ردیف صندلی ها در سلالن امتحانات،آجرهای چیده شده، سیم ها و تیرهای برق، تنه درختان در کنار خیابان ها ، شیارهای شخم …

تنوع مثال ها و نمونه ها به خودی خود نشان می دهد که منظور از خطوط تجسمی معنایی نسبی از خط است و آن نشان دادن یک حرکت ممتد و پیوسته بر سطح یا در فضاست. بنابراین خطوط می تواند دو بعدی یا سه بعدی باشد.

خط در هنر تجسمی نقش بسیار مهمی ایفا می کند و بیشتر شکل ها و نقش ها با خط کامل می شود و به وجود می آید، حرکت یا شکل ممتد بصری خواه بدون ضخامت یا به صورت دو بعدی و خواه با داشتن ضخامت و برجستگی یا فرورفتگی مانند بخش هایی از یک نقش برجسته، حجم،و مرز پیرامون یک سطح ، محل برخورد دو سطح با دو زاویه مختلف مانند گوشه دیوار ، مرز حاصل از تباین دو سطح با دو رنگ مختلف و یا با تیرگی مختلف و یا اثر مداد، قلم مو یا شلی نوک تیز بر یک صفحه.

الف) خطوط عمودی که در طبیعت به شکل تنه درختان، تیرهای برق و ساختمان های مرتفع دیده می شوند. مفهوم این خطوط می تواند ایستادگی ، مقاومت و استحکام باشد.
ب) خطوط افقی که در طبیعت به صورت سطح زمین، خط افق، پهنه دریا یا یک انسان خوابیده دیده می شود. مفهوم این نوع خط می تواند آرامش ، سکون یا اعتدال باشد.

ج) خطوط  مایل که در طبیعت به شکل کناره های کوه، خط رعد در آسمان و سراشیبی دیده می شوند. و در یک اثر تجسمی برای نشان دادن تحرک ، پویایی ، خشونت و عدم سکون و ثبات به کار می روند.

د) خطوط منحنی که معمولاً در طبیعت به شکل تپه ماهور، انتشار امواج، پستی و بلندی زمین و حرکت بعضی از جانوران دیده می شوند و در یک اثر تجسمی ممکن است برای نمایش حرکت سیال و مداوم، ملایمت و ملاطفت به کار گرفته شود.

خط دارای حالت های مختلفی می باشد که در زیر این حالت ها را بررسی میکنیم:

۱- ضخیم یا نازک، قوی یا ضعیف ، تیره یا روشن شوند.

۲ – به صورت خط باریک یا ضخیم یکنواخت باشند.

۳ – می توانند در جهت مسیر اصلی خود به صورت بریده بریده و یا متعدد باشند.

۴ – می توانند در جهت مسیر اصلی خود به شکل زیگزاگ، شکسته و یا موجی در می آیند.

۵ – می توانند به صورت منظم و یا نامنظم در مسیر اصلی حرکت خود تغییر جهت دهند.

همچنین خط ها دارای حالت های بی نظم و بدون قاعده هم می باشند مثل موارد پایین:

آزاد و بی قاعده

خود به خودی و ناگهانی

ظریف و لرزان یا خشن و با صلابت

مردد و نامطمئن وقتی که هدف صرفا کاوشگر و بصری است

کاربرد های خطوط در طراحی متفاوت است ما از آن برای طراحی و خلق آثار کمک می گیریم، خطوط کاربردهای متفاوتی دارد که در ادامه به بررسی آن می پردازیم:

خط عنصر اصلی طراحی است، ترسیم خط پیرامونی یک شکل می تواند تصاویر اشیا را به نمایش بگذارد. همچنین خط می تواند تراکم و هاشورها، حجم و سایه روشن را نشان دهد . با ضخیم و نازک کردن خط در طراحی، قسمت های سایه دار مشخص می شوند و حالت خطوط جنسیت و بافت اشیا را از لحاظ نرمی، سختی و استحکام مشخص می کند.

در آثار نقاشان طبیعت گرا که شکل های اشیا به دقت ترسیم می شوند، وجود خط به عنوان پایه ی اصلی طرح قابل مشاهده است در نقاشی ایرانی خط همواره جایگاهی پراهمیت دارد .

خط همچنین در رشته های دیگر هنر تجسمی نقش متناسب خود را در شکل دهی به وضوح مشهود می کند. در هنر گرافیک استفاده از خط کاربردهای متنوعی را در طراحی نشانه، در طراحی و ساخت تصویرسازی و صفحه آرایی دارد. همچنان که در طراحی لباس، نقشه کشی، طراحی صنعتی، مجسمه سازی و عکاسی نیز خط همواره پایه اصلی اجرا و ترکیب بصری اثر را به عهده دارد.

ویژگی خاص هنر تجسمی باعث شده است که خط دارای انرژی فراوانی باشد. با بررسی یک اسکیس متوجه می شویم که خطوط آرام و قرار ندارند. و بسیار پر تحرک هستند.

بنابراین خط ابزار اصلی تجسم و وسیله ای مهم برای نمایش ایده هایی است که وجود خارجی نداشته و تنها در ذهن ما وجود دارد. خط در فرایند بصری فوق العاده سودمند است. وسیله ای ضروری برای به تصویر کشیدن ایده هایی است که قابل دیدن نیستند. ابزار مناسب سیستم های نشانه گذاری مانند نوشتن است.